In Memoriam prof. dr. Nel H. Velthorst
Nel Velthorst zag het levenslicht op 23 maart 1932 in een boerengezin in het dorpje De Steeg, aan de oever van de IJssel bij het kasteel Middachten. Ze overleed bijna 91 jaar later op 22 maart. Na de oorlog behaalde Nel het HBS-B diploma in Arnhem en verhuisde vervolgens naar Amsterdam, een voor haar ingrijpende stap. Daar studeerde Nel Scheikunde aan de VU – de universiteit waarvoor ze veel zou gaan betekenen – en promoveerde ze in 1963 bij professor Jan Hoijtink, die inmiddels was vertrokken naar de Universiteit van Amsterdam. Haar proefschrift – Protonation Products of Aromatic Hydrocarbon Negative Ions, a Spectroscopic Study – liet Nels belangstelling voor spectroscopie al zien. Die zou ze nooit meer kwijtraken.
Na haar promotie werd Nel wetenschappelijk hoofdmedewerker, waarbij ze zich met name inzette voor het onderwijs in de Algemene Chemie. Het waren de jaren van de grote studentenaantallen Scheikunde, met de top in 1969, het gouden KNCV-jaar. In 1976 werd Nel benoemd tot lector – later hoogleraar – Algemene Chemie aan de VU. Het onderwijs had haar primaire aandacht, niet alleen het geven, maar vooral de inhoudelijke aspecten en de organisatie ervan. En, last but not least, Nel had en hield contact met de studenten. Ook na haar emeritering, zelfs tot op zeer hoge leeftijd; ze was er trots op te zijn benoemd tot erelid van de VCSVU, de vereniging van scheikundestudenten aan de VU. Nel was een groot stimulator van de Chemie Olympiade en verzorgde bijspijkercursussen voor de nationale winnaars, zodat die zich op internationaal niveau zouden kunnen handhaven. Ze trad overal in den lande op als promotor van de scheikunde(studie) met de ‘lichtshow’, waarin ze fluorescentie, fosforescentie en chemoluminescentie demonstreerde.
Nel Velthorst werd nationaal en internationaal bekend om haar spectroscopisch onderzoek op het grensvlak van de fysische en de analytische chemie. Zo was ze een pionier op het gebied van de hoge-resolutie fluorescentie, een cryogene laser-spectroscopische techniek die gebruikt kan worden voor het identificeren van bij voorbeeld carcinogene analyten op extreem laag concentratieniveau. Daarnaast ontwikkelde ze verscheidene nieuwe spectroscopische detectiemethoden – on-line danwel at-line te koppelen met vloeistofchromatografie of capillaire electroforese – in samenwerking met wijlen professor Roland Frei en professor Udo Brinkman. Mede dankzij die samenwerking verkreeg Analytische Chemie aan de VU een internationale reputatie. Nel vervulde vele malen de rol van promotor, was de (co)auteur van een aanzienlijk aantal wetenschappelijke artikelen en diverse hoofdstukken in boeken.
In 1998 ging mevrouw Velthorst met emeritaat, althans formeel, want zij zou nog jarenlang intensief met Scheikunde aan de VU verbonden blijven. Na het emeritaat viel haar de eer te beurt benoemd te worden tot Officier in de Orde van Oranje Nassau. Karakteristiek voor het leven van Nel was de herdenkingsdienst bij haar overlijden in Amstelveen: ‘een volle kerk met grotendeels chemici van alle lichtingen, ook van de huidige generatie’. Zes-en-twintig jaar ná haar emeritaat.
Prof. em. dr. Cees Gooijer
